وثیقه یا قرار وثیقه مبلغ مالی یا دارایی غیرمنقولی است که در ازای شرطی نزد دادگاه می‌ماند. با تامین قرار وثیقه نیز متهم تا زمان تشکیل دادگاه می‌تواند در خارج از زندان بماند ولی زمانی که دادگاه تشکیل می‌شود، وی باید برای پاسخگویی به اتهامات حضور یابد.
ضمن این‌که اگرمتهم مجرم شناخته شد و به زندان محکوم گردید باید راهی زندان شود.
طبق ماده 140 قانون آیین دادرسی کیفری هرگاه متهمی که التزام یا وثیقه داده، در موقعی که حضورش لازم بوده اما بدون عذر موجه حاضر نشود وجه التزام به دستور رئیس حوزه قضایی از متهم اخذ و وثیقه ضبط خواهد شد.
اگر شخصی از متهم کفالت نموده یا برایش وثیقه بسپارد و متهم در موقعی که حضورش لازم است حاضر نشود، به کفیل یا وثیقه‌گذار اخطار می‌شود طی بیست روز متهم را تسلیم کند. در صورت عدم تسلیم شدن، به دستور رئیس حوزه قضایی وجه الکفاله اخذ و وثیقه ضبط خواهد شد.
مهدی کشاورزی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری درباره اخذ وثیقه در محاکم قضایی می‌گوید: ریشه لغت وثیقه از وثوق و اطمینان گرفته شده است و همان‌گونه هم که از نامش پیداست برای ایجاد اطمینان اتخاذ می‌گردد.
تصمیم به اخذ وثیقه به‌طور عموم در پرونده‌های کیفری مطرح است یعنی پرونده‌هایی که دارای متهم است؛ متهمی که ممکن است در نهایت با حکم قطعی مجرم شناخته شود یا این که تبرئه گردد.
با توجه به این که هر دو احتمال محکومیت و برائت برای هر متهمی می‌رود، به همین خاطر مقام رسیدگی کننده به پرونده در اتخاذ تصمیم نسبت به اخذ وثیقه به‌طور حتم درصد هر یک از دو احتمال و نیز چگونگی اتهام را برای تعیین نوع وثیقه و میزان آن در نظر می‌گیرد.
کشاورزی با توجه به اهمیت ایجاد اطمینان برای مقام قضایی بیان می‌کند: اطمینانی که مد نظر مقام رسیدگی می‌باشد، از این جهت است که هر زمان نیاز به حضور متهم بود وی نزد مقام قضایی حاضر گردد.
به گفته وی، وثیقه علاوه بر این که در جریان رسیدگی به اتهام جرایم سنگین مانند قتل، جرایم ناموسی و جرایم مالی سنگین دریافت می‌شود، برای افرادی که در حال تحمل حبس هستند و یا آن دسته از محکومین مالی که به واسطه عجز و ناتوانی از پرداخت دین خود بازداشت شده‌اند نیز دریافت می‌گردد.
زندانیان مهریه
وی افزود: از جمله کسانی که به واسطه ناتوانی از پرداخت دین بازداشت می‌شوند و تعدادشان هم قابل توجه است مردان جوانی هستند که از همان ابتدای زندگی مشترک به علت ناتوانی در پرداخت مهریه‌های بسیار سنگین گرفتار می‌شوند.
هر چند با تغییرات جدیدی که در این زمینه ایجاد شده، تخفیف‌هایی برای مردان ناتوان از پرداخت مهریه فراهم شده است، اما از آن جا که 110 سکه طلا هم به نوبه خود و برای اکثریت بالایی از جوانان تعهدی سنگین و خارج از توان است نمی‌توان ادعا کرد که توقیف شدگان در حبس به واسطه عدم پرداخت مهریه همسرانشان کاملاً فاقد مشکل شده‌اند.
آثار وثیقه
وکیل کشاورزی در زمینه آثار وثیقه نیز می‌گوید: به محض این که وثیقه مطالبه و تودیع گردید، چنانچه وثیقه ملک باشد ملک معرفی شده ارزیابی می‌گردد و در صورتی که ارزش آن به میزان وثیقه خواسته شده باشد، با دستور مقام قضایی توسط اداره ثبت بازداشت می‌شود.چنانچه نوع وثیقه وجه نقد باشد و پول خواسته شده به صندوق دادگستری تودیع شود، متهم یا فرد بازداشت شده قانونا بلافاصله بایستی آزاد گردد چرا که از این زمان، نگهداری وی در بازداشت اگر به اتهام دیگری نباشد خلاف قانون بوده و توقیف او غیرقانونی و جرم است.
تکلیف وثیقه پس از فرار زندانی
این حقوقدان در مورد اشخاصی که وثیقه تودیع کرده‌اند، می‌گوید: چنانچه شخصی وثیقه تودیع کرده باشد و پس از احضار، نزد مقام قضایی حاضر نشود یا این که شخص بازداشت شده و در حبس، از مرخصی برنگشته باشد با طی مراحلی امکان ضبط وثیقه‌اش فراهم خواهد شد. در مورد متهمین نیز بعد از محکومیت قطعی، ضبط وثیقه محقق می‌شود.
در مورد محکومین مالی هم بعد از مدتی انتظار متعارف تشریفات ضبط وثیقه اجرا می‌گردد.
عدم حضور در مراجع قضایی با عذر موجه
به گفته این حقوقدان ممکن است متهم یا فرد به مرخصی رفته، علت موجهی درباره عدم حضور نزد مقام قضایی یا مراجعت به حبس داشته باشد در این صورت با اثبات ادعای وی، وثیقه ضبط شده مسترد می‌گردد، به شرط آن که امکان استرداد آن وجود داشته باشد یا این که با وجود علت موجه در عدم حضور یا عدم بازداشت تاخیر بیش از اندازه و غیر معقولی رخ نداده باشد.
وی می‌افزاید: در صورتی که مجرم بعد از مدتی از فرارش پشیمان شود اگر محکوم به حبس باشد، ضرر و زیان شاکی خصوصی را از محل وثیقه پرداخت می‌کنند و مابقی را پس از کسر هزینه‌ها باز می‌گردانند. البته نباید فراموش کرد که برگرداندن وثیقه اجرا شده به هیچ عنوان آسان نیست ولی امکانپذیر است.
مهسا قوی قلب
پی نوشت :
روزنامه ایران، شماره 5346 به تاریخ 2/2/92، صفحه 16 (قضایی - حقوقی)
